Ο βελονισμός είναι από τις αρχαιότερες παρεμβατικές θεραπευτικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στον πλανήτη. Πατρίδα του είναι η Κίνα, επεκτάθηκε όμως και εφαρμόσθηκε εκτεταμένα σε όλες τις χώρες της Άπω Ανατολής όπου εφαρμόζεται αιώνες, παράλληλα με χρήση φυτικών, ζωικών και ορυκτών φαρμάκων. Τις τελευταίες δεκαετίες αντιμετωπίζεται σαν ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό σύστημα σε πολλές αναπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου (Ευρώπη, Αμερική, Μεγάλη Βρετανία). Έγινε δημοφιλής για την παυσίπονη, αντιφλεγμονώδη και αγγειοβελτιωτική του δράση.

Στοιχεία σχετικά με τη βασική και κλινική έρευνα

Τα τελευταία χρόνια η έρευνα έχει δείξει ότι ο βελονισμός ρυθμίζει και ισορροπεί το ορμονικό σύστημα (υποθαλαμο-υποφυσιακό άξονα), το ανοσιακό σύστημα και το σύστημα διαχείρισης του στρες, ενώ μελετάται η αντιφλεγμονώδης δράση του (χοληνεργικό αντιφλεγμονώδες αντανακλαστικό), χρήσιμη σε πλήθος παθήσεων. Τα τελευταία χρόνια ανακοινώθηκε η εφαρμογή βελονισμού παράλληλα με προγράμματα υποβοηθούμενης εγκυμοσύνης σε υπογόνιμες γυναίκες και άνδρες, ένα θέμα που δεν είχε απασχολήσει την κοινότητα των ειδικών ιατρών στον βελονισμό τα προηγούμενα χρόνια. Άρθρα που δημοσιεύθηκαν σε επιστημονικά περιοδικά ήταν η αφορμή πολλών διεπιστημονικών συζητήσεων σε παγκόσμια συνέδρια (Karavis et al, ICMART 2012), αλλά και του παρόντος άρθρου, που επιχειρεί να περιγράψει τα αποτελέσματα των ερευνών που έχουν γίνει για να αποδειχθεί η ειδική δράση (αν υπάρχει) του βελονισμού στην υπογονιμότητα.

Αποτελέσματα ερευνών

Η πρώτη ερευνητική ομάδα που ασχολήθηκε με τον βελονισμό στην γυναικολογία ήταν η ομάδα της Ε. Stener-Victorin, καθηγήτρια στο τμήμα φυσιολογίας / ενδοκρινολογίας του Πανεπιστημίου του Goteborg (1996). Οι ερευνητές αναρωτήθηκαν αν θα βοηθούσε ο βελονισμός τις υπογόνιμες γυναίκες που υποβάλλονταν σε IVF πρόγραμμα ώστε να βελτιώσουν τα ποσοστά επιτυχών κυήσεων. Αρχικά έκαναν έρευνες σε ποντίκια εργαστηρίου, όπου διαπίστωσαν ότι ο ηλεκτροβελονισμός αυξάνει την αιματική ροή σε ενδομήτριο, σάλπιγγες και ωοθήκες. Τα αποτελεσματικότερα σημεία βελονισμού για τη συγκεκριμένη δράση αποδείχθηκε ότι ήταν κάποια μυϊκά σημεία βελονισμού των ποδιών και του κοιλιακού τοιχώματος. Με αυτά τα βήματα σχεδίασαν ένα πρωτόκολλο βελονισμού με στόχο τη βελτίωση της αιμάτωσης των αναπαραγωγικών οργάνων και το επιβεβαίωσαν στη πράξη σε μια ομάδα δέκα ποντικών. Μέτρησαν με ειδικό υπέρηχο την αιματική ροή στις ωοθηκικές και μητριαίες αρτηρίες. Είδαν ότι με τον βελονισμό μπορούσαν να επηρεάσουν τον τόνο των αρτηριών αυτών.

Ένα χρόνο αργότερα μετέφεραν τη γνώση που απέκτησαν σε δέκα υπογόνιμες γυναίκες με αυξημένη αντίσταση της ροής του αίματος στις μητριαίες αρτηρίες. Εφάρμοσαν βελονισμό για τέσσερις εβδομάδες συνεχόμενα σε σημεία του πρόσθιου κοιλιακού τοιχώματος και των κάτω άκρων των γυναικών αυτών, με πρόθεση να μειώσουν τον συμπαθητικό τόνο της μήτρας και έτσι να μειώσουν τη περιφερική αντίσταση του αίματος στην ομφαλική, ωοθηκική αρτηρία και στις μητριαίες αρτηρίες (δηλαδή να βελτιώσουν την αιματική ροή) και να κάνουν το ενδομήτριο πιο δεκτικό κατά την εμβρυομεταφορά. Ο έλεγχος της αιματικής ροής του ενδομητρίου και της ομφαλικής αρτηρίας έγινε με υπερηχοτομογραφικό Doppler. Παρατήρησαν μείωση της αιματικής αντίστασης σε φυσιολογικά επίπεδα.

Η ίδια ομάδα μελέτησε επίσης τη δράση του βελονισμού σαν αναλγητικό και αγχολυτικό μέσο κατά τη διάρκεια της διακολπικής ωοληψίας (αναρρόφηση του ωοθυλακικού υγρού που περιέχει τα ωάρια) αλλά και στις ορμονικές διαταραχές που συνοδεύουν το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών και ανωορρηξίας.

Βελονισμός και εξωσωματική γονιμοποίηση

Τα αποτελέσματα των ερευνών (από το 1996 έως το 2000) κινητοποίησαν και άλλους ερευνητές, σε άλλα πανεπιστήμια. Δημοσιεύθηκαν συνολικά τέσσερις μελέτες που αφορούσαν τη δράση του βελονισμού τη στιγμή της εμβρυομεταφοράς. Το βασικό ερώτημα ήταν πόσο βοηθάει ο βελονισμός στην επιτυχία των προγραμμάτων υποβοηθούμενης εγκυμοσύνης. Αυτό ήταν και το ερώτημα μιας πρωτότυπης Γερμανικής εργασίας (Τμήμα Ιατρικής της Αναπαραγωγής, Christian-Lauritzen-Institut, Ulm) που έγινε το 2002 (Paulus et al 2002) και έτυχε μεγάλης προσοχής από τον επιστημονικό κόσμο. Η έρευνα αυτή έδειξε στατιστικά σημαντικά υψηλότερα ποσοστά κύησης (42,5% έναντι 26,3%) όταν εφαρμοζόταν βελονισμός παράλληλα με προγράμματα εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF). Η ομάδα του βελονισμού είχε περισσότερες επιτυχημένες κυήσεις, περισσότερα παιδιά.

Η ίδια ομάδα, το 2003, μελέτησε διακόσιες (200) γυναίκες που τις χώρισε σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα (nr= 100) υπεβλήθη σε πραγματικό βελονισμό πριν και μετά την εμβρυομεταφορά, ενώ η δεύτερη ομάδα (nr=100) υπεβλήθη σε placebo βελονισμό με ειδική αυτοκόλλητη βελόνα (Steitberger needle) πριν και μετά την εμβρυομεταφορά. Η διαφορά στα ποσοστά κυήσεως μεταξύ των ομάδων ήταν 43% έναντι 37%.

Ακολούθως, άλλες δύο εργασίες (Dieterle et al, Westergaard et al, 2006) επιβεβαίωσαν τα συμπεράσματα του Paulus δείχνοντας ότι ο συνδυασμός βελονισμού με IVF αυξάνει τις πιθανότητες εγκυμοσύνης κατά 12 έως 15%. Αυτό το ποσοστό είναι πράγματι πολύ σημαντικό αν προστεθεί στο 30 – 60% των ποσοστών επιτυχία των προγραμμάτων εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Τέλος, ο Smith και οι συνεργάτες του (Smith et al, Fertil, Steril 2006;85(5):1352-8) εφάρμοσαν ένα συνδυασμό του πρωτοκόλου Paulus / Stener-Victorine σε 53 γυναίκες και ένα ψεύτικο πρωτόκολλο βελονισμού (Steitberger needle) σε 94 γυναίκες (ομάδα ελέγχου) και συνέκρινε τα αποτελέσματα. Η αποτελεσματικότητα στην ομάδα βελονισμού σε σύγκριση με την ομάδα placebo ήταν 51% έναντι 38%.

Άλλοι ερευνητές έδειξαν υψηλά ποσοστά επιτυχίας σε προγράμματα ανδρικής υπογονιμότητας ή στειρότητας (Rei et al, 2005). Μετά από βελονισμό αυξάνεται στατιστικά σημαντικά η κινητικότητα και η ποιότητα του σπέρματος.

Με αφορμή τις προηγούμενες μελέτες, το Πανεπιστήμιο του Meryland υποστηρίχθηκε με ερευνητικά κονδύλια ύψους 400.000 δολαρίων για να μελετήσει την αποτελεσματικότητα του βελονισμού ως συμπληρωματική τεχνική των προγραμμάτων IVF (εξωσωματικής γονιμοποίησης).

Στο Vancouver, τον Μάιο του 2007, η Dr Paul Magarelli, γιατρός ειδική στη υπογονιμότητα και στα προγράμματα εξωσωματικής γονιμοποίησης και η Diane Cridennda, ειδική στον βελονισμό, μελέτησαν την αποτελεσματικότητα ενός πρωτοκόλλου βελονισμού με εννέα βελόνες (εννέα σημεία βελονισμού κατ ελάχιστον σε κάθε ασθενή) που εφάρμοσαν με ρυθμό δύο θεραπειών ανά εβδομάδα, δύο μήνες πριν την εμβρυομεταφορά, σε υπογόνιμες γυναίκες που είχαν προγραμματιστεί για IVF. Τα συμπεράσματα τους ήταν τα ακόλουθα:

• Ο βελονισμός δεν παρεμπόδισε (επηρέασε) το πρόγραμμα IVF εξωσωματικής γονιμοποίησης ούτε προκάλεσε τη παραμικρή παρενέργεια στις γυναίκες.
• Βελτίωσε σημαντικά το ποσοστό επιτυχίας του προγράμματος IVF εξωσωματικής γονιμοποίησης σε ποσοστό 10 – 15% (αύξηση της κλινικής εγκυμοσύνης).
• Μείωσε τον αριθμό των έκτοπων και των παλίνδρομων κυήσεων.
• Το συγκεκριμένο πρωτόκολλο βελονισμού δεν βελτίωσε τη ποιότητα των ωαρίων, αλλά βελτίωσε σημαντικά τη ποιότητα του ενδομητρίου (αύξηση ποσοστών επιτυχούς εμφύτευσης).
• Ο μηχανισμός δράσης του συγκεκριμένου πρωτοκόλλου (βελτίωση εμφύτευσης, αύξηση ποσοστών κλινικής εγκυμοσύνης) αφορά τη δυνατότητα του βελονισμού να ρυθμίζει τα ορμονικά επίπεδα (ιδιαίτερα β-ενδορφίνης, προλακτίνης και κορτιζόλης) των υπογόνιμων γυναικών, με αποτέλεσμα την ομαλοποίηση τους.

Σύμφωνα με τη E. Stener – Victorin (2006):

• Η χρήση του βελονισμού στην υπογονιμότητα έχει αυξηθεί σημαντικά και κερδίζει σε δημοτικότητα.
• Ο βελονισμός φαίνεται ότι έχει δράση στη βελτίωση της αιματικής ροής ωοθηκών και μήτρας.
• Έχει δοκιμαστεί με επιτυχία σαν αναλγητικό κατά τη διάρκεια της ωοληψίας.
• Μπορεί να ισορροπήσει τις ενδοκρινικές και μεταβολικές διαταραχές γυναικών με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών.
• Φαίνεται να έχει θετικό αποτέλεσμα, χωρίς παρενέργειες, στο ποσοστό κλινικών κυήσεων, αν και τα δεδομένα που υπάρχουν δεν είναι ομοιογενή για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.

Βελονισμός και άγχος

Ένας τελευταίος, σημαντικός όμως παράγοντας που μας απασχολήσει είναι η διαχείριση του stress. Είναι γνωστό ότι η υπογονιμότητα είναι μια κατάσταση που παράγει stress, και παράλληλα, η μείωση του stress βελτιώνει και στηρίζει τη γονιμότητα. Κοινωνικός στιγματισμός, μειωμένη αυτοεκτίμηση, σωματική, νοητική (ενασχόληση / προγραμματισμός) και ψυχική επίπτωση των θεραπευτικών προγραμμάτων, δυσκολία ελέγχου της διαδικασίας, εξάρτηση από γιατρούς και νοσηλευτές, μειωμένες προσδοκίες για την ολοκλήρωση μιας σχέσης, είναι μόνο μερικοί από τους παράγοντες που οδηγούν σε ψυχολογικό αδιέξοδο κάθε ζευγάρι που βρίσκεται στη διαδικασία. Με τη σειρά του, το stress οδηγεί στη παραγωγή ορμονών του stress που επηρεάζουν τους μηχανισμούς αναπαραγωγής τον φυσιολογικό εμμηνορροϊκό ρυθμό και τον υποθαλαμο-υποφυσιακό ωοθηκικό άξονα.

Οι Ιατροί της Κινέζικης Παραδοσιακής Ιατρικής, έχοντας αδυναμία στον μεταφορικό λόγο αναφέρουν: «Βελτίωσε το χώμα (τη Γή, το υπέδαφος) πριν να φυτέψεις τον σπόρο». Σε αυτή τη μεταφορά στηρίζουν τις θεραπευτικές αρχές για την υπογονιμότητα. Ο ιδανικός χρόνος για τη προετοιμασία του σώματος είναι τρείς μήνες πριν τον πρώτο κύκλο (την πρώτη απόφαση) για IVF. Τότε προτείνουν βελονισμό δύο φορές ανά εβδομάδα μέχρι το πρώτο θετικό τεστ εγκυμοσύνης και μια φορά την εβδομάδα για το πρώτο τρίμηνο της κύησης (αποφεύγοντας τα σημεία βελονισμού της κοιλιακής χώρας, της ιερής χώρας και του πυελικού εδάφους). Οι στόχοι της θεραπείας είναι γενικότεροι: να ισορροπήσουν το νευρικό, ανοσιακό και ενδοκρινικό σύστημα, να κρατούν την γυναίκα ξεκούραστη και ήρεμη, να τονώσουν την ενέργεια στο σώμα (γενικά) και στα αναπαραγωγικά όργανα (ειδικότερα)

Πάντοτε δίνουν συμβουλές για σωστή διατροφή, ανάπαυση, άσκηση και δραστηριότητα. Μείωση τσιγάρου και αλκοόλ. Το stress θεωρείται σημαντικό εμπόδιο στην όλη διαδικασία. Στον παραδοσιακό βελονισμό η υπερβολή των συναισθημάτων θεωρείται αιτία ασθένειας. Σε κάποιες γυναίκες αυτό μπορεί να είναι η κύρια αιτία της ορμονικής δυσλειτουργίας. Θα προκύψει από το ιστορικό και την κλινική εξέταση. Εξυπακούεται λοιπόν ότι το πρωτόκολλο βελονισμού εξατομικεύεται. Υπάρχουν τόσα πρωτόκολλα βελονισμού, όσες είναι και οι υπογόνιμες γυναίκες. Τα σημεία βελονισμού και η τεχνική ένθεσης εξαρτώνται από τη διάγνωση και το ατομικό ιστορικό του κάθε ασθενούς. Υπάρχουν κάποια standard σημεία βελονισμού, που χρησιμοποιούνται σαν βάση για το θεραπευτικό σχήμα (θεραπεία βάσης), που σε αυτά προστίθενται σημεία βελονισμού που αφορούν με έναν ιδιαίτερο τρόπο κάθε περιστατικό ξεχωριστά.

Είναι σίγουρο ότι απαιτούνται περισσότερες, μεγαλύτερης κλίμακας και καλύτερα σχεδιασμένες μελέτες για να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα. Ας σκεφτούμε όμως τις υπογόνιμες γυναίκες, που σήμερα υποβάλλονται σε θεραπεία. Αυτές που ακολουθούν προγράμματα υποβοηθούμενης εγκυμοσύνης, που θα ήθελαν ένα μωρό και προσπαθούν γι αυτό καταθέτοντας χρόνο, χρήμα και σημαντική ποσότητα σωματικής, νοητικής και ψυχικής ενέργειας. Η πρόταση του βελονισμού είναι μια πρόταση ασφαλής, απλή, φτηνή, συμπληρωματική (όχι εναλλακτική) της βιοιατρικής επιστήμης, που μπορεί να αυξήσει 12-15% τα ποσοστά επιτυχίας ενός προγράμματος IVF. Μπορεί οι εργασίες να μην είναι επαρκείς, πραγματοποιήθηκαν όμως σε μεγάλα πανεπιστημιακά κέντρα, δεν κρύβονται πίσω από αυτές οικονομικά ή άλλα συμφέροντα, οι συγγραφείς και οι ερευνητές προσπάθησαν να μειώσουν τα σφάλματα και να αντιμετωπίσουν δίκαια τον βελονισμό. Τελικά, τα περισσότερα στοιχεία δείχνουν μια σαφή δράση υπέρ της εφαρμογής τουλάχιστον δύο θεραπειών βελονισμού: μια θεραπεία πριν και μία θεραπεία 2 με 3 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά. Μια πληρέστερη θεραπεία περιλαμβάνει 8 με 12 συνεδρίες βελονισμού, 1-2 μήνες πριν την αρχή μιας προσπάθειας με εξωσωματική γονιμοποίηση. Για τις γυναίκες με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών ή άλλες ορμονικές ανωμαλίες αιτείται περισσότερη σκέψη, περισσότερες θεραπείες και στενότερη συνεργασία του ιατρού που εφαρμόζει τον βελονισμό με τον γυναικολόγο τους.

Ο βελονισμός εφαρμόζεται εκατοντάδες χρόνια στις χώρες της Άπω ανατολής. Η αποτελεσματικότητα του μελετάται δεκαετίες. Ο βιοιατρικός βελονισμός προσπαθεί να βασίζεται σε ενδείξεις. Αν ο γιατρός που τον εφαρμόζει έχει μελετήσει τα συγκεκριμένα πρωτόκολλα και έχει παρακολουθήσει τα ειδικά σεμινάρια και τα συνέδρια που γίνονται σε Ευρώπη και Αμερική, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην υπογονιμότητα, παράλληλα και σε συνεργασία με τους συναδέλφους που εφαρμόζουν τα ειδικά προγράμματα γονιμότητας και εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Πηγή: karavis.gr